اثر اسیدهای چرب زنجیره کوتاه و پروبیوتیک بر عملکرد تولیدی مرغ‌های تخم‌گذار و فراسنجه‌های کیفی تخم‌مرغ

چکیده

تأثیر استفاده از اسید استیک، اسیدبوتیریک و اسیدپروپیونیک و پروبیوتیک بر عملکرد تولیدی مرغ‌های تخم‌گذار و برخی فراسنجه‌های کیفی تخم‌مرغ با استفاده 320 قطعه مرغ تخم‌گذار سویه یوونز در یک آزمایش فاکتوریل ۲×4 با چهار سطح اسید چرب (بدون اسید چرب، 1/0 درصد جیره، اسید پریونیک، 2/0 درصد جیره، اسید بوتیریک، 3/0 درصد جیره) و دو سطح پروبیوتیک (صفر و 01/0 درصد جیره) در قالب طرح کاملاً تصادفی با هشت تیمار و پنج تکرار و هشت قطعه پرنده در هر تکرار بررسی شد. میانگین وزن تخم‌مرغ، ضریب تبدیل، درصد تولید و توده تخم‌مرغ تولیدی تحت تأثیر تیمارهای آزمایشی قرار نگرفت. مکمل‌سازی جیره با اسید آلی، مصرف خوراک را به‌طور معنی‌داری افزایش داد. درصد، قطر و شاخص رنگ زرده تحت تأثیر تیمارها قرار نگرفت، ولى ارتفاع زرده در پرندگانی که اسیدهای چرب یا پروبیوتیک دریافت کردند بهبود یافت. وزن مخصوص، درصد پوسته و ضخامت پوسته تحت تأثیر تیمارهای آزمایشی قرار نگرفت. جیره‌های حاوی اسید آلی و پروبیوتیک‌ مقاومت پوسته را در مقایسه با گروه‌ فاقد افزودنی بهبود بخشید. به‌طور کلی، نتایج این پژوهش نشان داد که مکمل‌های اسید آلی و پروبیوتیک با تأثیر مثبت بر مصرف خوراک، وزن تخم‌مرغ، ارتفاع زرده تخم‌مرغ و مقاومت پوسته سبب بهبود عملکرد تولیدی و کیفیت تخم‌مرغ تولیدی می‌شود.

مقدمه

صنعت طیور پیوسته در جستجوی افزودنی‌های جدید برای بهبود کارایی خوراک و سلامتی پرنده است. افزودنی‌های جدید برای کنترل میکروارگانیسم‌های پاتوژن مانند سالمونلا و کلی‌فرم و بهبود میکروفلور مفید دستگاه گوارش به خوراک یا آب افزوده می‌شوند. در کنار افزایش نیاز به تولید، مهم‌ترین نگرانی مصرف‌کنندگان کیفیت و سلامت محصولات تولیدی گزارش شده است. علاوه بر آنتی‌بیوتیک‌ها مواد دیگری از جمله فیتوژنیکها، پروبیوتیک‌ها، پریبیوتیک‌ها، اسیدهای آلی و غیره وجود دارند که با وجود اثرات مثبت مشابه آنتی‌بیوتیک، فاقد اثرات منفی از جمله ایجاد مقاومت باکتریایی و کاهش کیفیت محصول تولیدی هستند. از جمله مهم‌ترین این مکمل‌ها می‌توان به اسیدهای آلی و پروبیوتیک‌ها اشاره نمود.

اسیدهای آلی دسته‌ای از مواد اسیدی هستند که قابلیت تولید در بدن انسان و سایر حیوانات را دارند و می‌توانند منشأ آلی داشته باشند. هم‌چنین حاوی گروه کربوکسیل (COOH) در ساختمان شیمیایی خود بوده و دارای ساختار کلی (R-COOH) هستند. در حقیقت این ترکیبات شیمیایی شامل یک زنجیره اشباع از اسیدهای مونوکربوکسیلیک و مشتقات مربوط به آن بوده (هیدروکسیلیک، فنولیک و مولتی‌کربوکسیلیک) و غالباً به‌عنوان اسیدهای چرب، اسیدهای چرب فرّار یا اسیدهای کربوکسیلیک ضعیف نام برده می‌شوند. مصرف اسیدهای آلی به‌دلیل سهولت استفاده، قابل دسترس‌بودن، ضد عفونی کردن خوراک، کاهش باکتری‌های مقاوم، ایجاد تعادل فلور میکروبی مطلوب در دستگاه گوارش و جلوگیری از تخریب مواد مغذی بر عملکرد تأثیر مثبت دارد. اسیدهای آلی و نمک‌های آن‌ها با اهداف مختلفی به‌عنوان افزودنی به جیره‌های خوراکی طیور اضافه می‌شوند که کاهش pH دستگاه گوارش و تغییر در جمعیت میکروبی به سمت افزایش جمعیت میکروبی مفید، تغییر در شکل سلول‌های روده و افزایش هضم و جذب مواد مغذی از جمله این اهداف هستند. اسیدهای آلی در طی سالیان متمادی جهت حفاظت از مواد خوراکی و مصون ماندن آن‌ها از آلودگی‌های قارچی و میکروبی کاربرد داشته است هم‌چنین اسیدهای آلی می‌توانند باعث بهبود عملکرد طیور شود، علاوه بر این مواد خوراکی با ارزش غذایی بالا را برای بشر تأمین می‌کنند. طی دهه‌های اخیر، توجه زیادی به تأثیر اسیدهای آلی بر بهبود ضریب تبدیل خوراک و عملکرد تولیدی در طیور شده و با توجه به منع قانونی مصرف محرک‌های رشد آنتی‌بیوتیکی، استفاده از اسیدهای آلی امروزه بسیار کاربردی شده است . اسیدهای آلی از راه کاهش pH خوراک طیور، خواص ضد باکتریایی و کاهش ظرفیت باتری خوراک سبب متعادل‌سازی کلنی‌های میکروبی روده می‌شود.

رایج‌ترین تعریف پروبیوتیک، این مکمل را یک ترکیب میکروبی زنده بیان می‌کند که از طریق بهبود تعادل میکروبی روده بر میزبان اثرات مفیدی دارد. در این تعریف زنده‌بودن ارگانسیم‌های پروبیوتیک فوق‌العاده حائز اهمیت عنوان شده است. برخی ویژگی‌های عمده پروبیوتیک‌ها را می‌توان در قالب پایداربودن در طول مراحل فرایند کردن و ذخیره‌سازی، مقاوم بودن در برابر اسید معده، توانایی چسبیدن به سلول‌های پوششی روده، تولید ترکیبات ممانعت‌کننده از رشد میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا و متعادل‌سازی واکنش سیستم ایمنی بدن عنوان کرد. هم‌چنین این مکمل دارای اثراتی از جمله بهبود کارایی سیستم ایمنی از طریق افزایش فعالیت ماکروفاژها، ترشح پادتن و افزایش تعداد گلبول‌های سفید، تغییر در متابولیسم باکتریایی از طریق کاهش سنتز آمونیاک، افزایش طول مدت ماندگاری مواد مغذی در دستگاه گوارش، پیشگیری از جایگزین‌شدن باکتری‌های پاتوژن از جمله سالمونلا و بهبود کارایی سیستم گوارشی برای هضم مواد مغذی به‌وسیله تحریک تولید آنزیم‌ها و ویتامین‌ها دارد. استفاده از پروبیوتیک‌ها در مطالعات متعددی بررسی شده است. بر همین اساس، پژوهش‌گران اثرات مفید پروبیوتیک بر عملکرد مرغان تخم‌گذار را تأیید کردند. نشان داده شده است به‌کار گیری پروبیوتیک‌ها در خوراک مرغ‌های تخم‌گذار باعث افزایش ضریب تبدیل، کاسته‌شدن وزن تخم‌مرغ‌های تولیدی و کاهش درصد تولید می‌شود. هدف از این پژوهش، بررسی تأثیر اسیدهای آلی و پروبیوتیک و استفاده همزمان آن‌ها بر عملکرد تولیدی و کیفیت زرده و پوسته تخم‌مرغ مرغ‌های تخم‌گذار است.

نتایج و بحث

نتایج مربوط به پارامترهای عملکردی از جمله مصرف خوراک، میانگین وزن تخم‌مرغ، ضریب تبدیل غذایی، درصد تولید و توده تخم‌مرغ تولیدی در جدول (۲) گزارش شده است.

پرندگانی که در جیره خود اسید بوتیریک و اسید استیک دریافت کردند مصرف خوراک بیش‌تری در مقایسه با پرندگان تغذیه شده باجیره فاقد اسیدآلی داشتند. اثرات اصلی پروبیوتیک و اثرات متقابل اسید آلی × پروبیوتیک بر پارامترهای عملکرد معنی‌دار نبود. افزایش میزان مصرف خوراک ممکن است به‌دلیل خواص ضدعفونی‌کننده اسیدهای آلی بر خوراک و یا بهبود هضم و جذب در این گروه‌ها باشد. طی پژوهشی نشان داده شد که با افزایش میزان هضم و جذب مواد غذایی موجود در جیره، میزان مصرف خوراک افزایش پیدا می‌کند. اثر مستقیم استفاده از اسیدهای آلی در تغذیه طیور، کاهش pH محتویات هضمی چینه‌دان، سنگدان، سکوم و روده باریک می‌باشد. نشان داده شد که اسیدهای آلی می‌توانند باعث افزایش قابلیت هضم خوراک از طریق افزایش ترشح آنزیم‌های پانکراس و افزایش جذب مواد معدنی شوند. در تضاد با این نتایج، استفاده از مخلوط اسید فرمیک و اسید پروپیونیک به میزان5/0، یک و 5/1 درصد جیره، بر مصرف خوراک مرغان تخم‌گذار تأثیر معنی‌داری نداشت. گزارش شد که استفاده از اسید بوتیریک در جیره مرغان تخم‌گذار تأثیری بر مصرف خوراک ندارد.

بررسی اثرات متقابل نشان داد استفاده از اسید پروپیونیک و بوتیریک با و بدون پروبیوتیک سبب بهبود میانگین وزن تخم‌مرغ‌های تولیدی شد، البته این تفاوت از نظر آماری معنی‌دار نبود. به‌طورکلی نتایج نشان داد در زمان مکمل‌سازی اسید آلی در جیره غذایی، میزان مصرف خوراک نسبت به جیره فاقد اسید آلی افزایش پیدا کرد که ممکن است با افزایش وزن تخم‌مرغ‌های تولیدی در ارتباط باشد. نشان داده شده است که استفاده از اسیدهای آلی باعث ایجاد محیط اسیدی (5/3 تا 4) در روده باریک می‌شود که این عمل باعث فعال‌سازی و فعالیت آنزیم‌های پروتئولیتیک، سرعت بخشیدن در تبدیل پپسینوژن به پیسین، تحریک مصرف خوراک، کاهش تولید آمونیاک و سایر متابولیت‌های کاهنده رشد و ایجاد محیط مطلوبی برای جذب پروتئین‌ها، اسیدهای آمینه و عناصر معدنی می‌شود که احتمالاً این امر سبب بهبود تولید خواهد شد.

در تأیید نتایج پژوهش حاضر پژوهش‌گران دیگر در مطالعات خود نشان دادند که استفاده از اسیدهای آلی مختلف در جیره مرغ‌های تخم‌گذار، تأثیری بر میانگین وزن تخم‌مرغ نداشت. ضریب تبدیل غذایی تحت تأثیر استفاده از تیمارهای آزمایشی قرار نگرفت. بررسی نتایج مربوط به درصد تولید و توده تخم‌مرغ تولیدی نشان داد که استفاده از اسید استیک با پروبیوتیک و اسید پروپیونیک با و بدون پروبیوتیک سبب افزایش درصد تولید و تولید توده‌ای تخم‌مرغ شد، ولی این تفاوت از لحاظ آماری معنی‌دار نبود. درصد تولید (درصد تخم‌گذاری) تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند سن، میزان انرژی و پروتئین جیره است.

میزان انرژی جیره موثرترین عامل بر درصد تولید است. اسیدهای آلی نیز جزئی از مواد حاوی انرژی قابل سوخت‌وساز محسوب شده و علاوه بر توانایی ضدعفونی‌کنندگی، ضد باکتری و محرک تولید، توانایی تأمین انرژی را نیز دارا هستند که ممکن است بر درصد تولید تخم‌مرغ تأثیرگذار باشد. البته در گروه‌هایی با میزان بالاتر تولید، مصرف خوراکی بالاتری نیز مشاهده شده که احتمالاً با یکدیگر در ارتباط هستند. در این راستا برخی از متخصصین تاثیرات مثبت اسیدهای آلی بر درصد تولید تخم‌مرغ تولیدی در مرغان تخم‌گذار را تایید کردند ولی این تاثیرات را معنی‌دار اعلام نکردند.

نتایج مربوط به کیفیت زرده تخم‌مرغ شامل درصد زرده، ارتفاع و قطر زرده و هم‌چنین شاخص رنگ زرده در  جدول 3 نشان داده شد.

درصد زرده تحت تأثیر گروه‌های آزمایشی قرار نگرفت. قطر زرده با تغذیه اسید بوتیریک و اسید استیک به اضافه پروبوتیک کاهش پیدا کرد، البته این تفاوت از لحاظ آماری معنی‌دار نبود. در پژوهشی دیگر ثابت شد مصرف اسیدهای آلی در جیره غذایی مرغان تخم‌گذار هیچ تأثیر معنی‌داری بر قطر زرده تخم‌مرغ تولیدی نداشت. پژوهش‌ها نشان داده که افزودن پروبیوتیک در خوراک مرغ‌های تخم‌گذار احتمال دارد از راه مهیاکردن فیتاز میکروبی باعث فراهم‌کردن بیش‌تر بعضی مواد مثل کلسیم، مس، روی، آهن، منگنز و انرژی خام و در نتیجه افزایش شاخص زرده شود.

رنگ زرده تحت تأثیر استفاده از مکمل‌های اسید آلی و پروبیوتیک قرار نگرفت. این نکته نیز قابل توجه است که در زمان استفاده از جیره حاوی اسید استیک و پروبیوتیک تفاوت نسبت به سایر گروه‌ها محسوس‌تر بود. میزان بالاتر خوراک مصرفی در این گروه‌ها ممکن است بر بهبود رنگ زرده تأثیرگذار بوده باشد.

نتایج مربوط به کیفیت پوسته تخم‌مرغ شامل وزن مخصوص تخم‌مرغ، درصد پوسته، ضخامت و مقاومت پوسته در جدول (4) گزارش شده است. وزن مخصوص، درصد پوسته و ضخامت پوسته تحت تأثیر گروه‌های آزمایشی قرار نگرفتند.

وزن مخصوص تخم‌مرغ فراسنجه‌ای است که بیان‌گر وضعیت ضخامت و خلل و فرج پوسته است. ضخامت پوسته، تحت تأثیر دمای محیط، جیره مصرفی و سن مرغ‌های تخم‌گذار قرار می‌گیرد، اما بهبود وزن و مقاومت پوسته را می‌توان در ارتباط با بهتر شدن محیط دستگاه گوارش و بازده بهتر آن در مورد جذب مواد مغذی گوناگون از قبیل مواد معدنی و افزایش ذخایر کلسیمی پوسته و در نتیجه آن افزایش وزن و مقاومت پوسته تخم‌مرغ‌های تولیدی دانست.

نتایج مربوط به مقاومت پوسته نشان داد که استفاده از اسید پروپیونیک، با و بدون پروبیوتیک و اسید بوتیریک، با پروبیوتیک و اسید استیک، بدون پروبیوتیک، به‌طور معنی‌داری مقاومت پوسته را در مقایسه با گروه فاقد افزودنی بهبود بخشید هم‌چنین بیش‌ترین مقاومت پوسته مربوط به گروه حاوی اسید پروپیونیک و پروبیوتیک بود. این نشان‌دهنده تأثیر مثبت اضافه کردن برخی اسیدهای آلی به جیره مرغان تخم‌گذار بر مقاومت پوسته است. تصور بر این است که اسیدهای آلی از راه کاهش pH خوراک و محتویات گوارشی و تأثیرات ضد باکتری خود احتمالا سبب ایجاد یک محیط اسیدی در دستگاه گوارش شده و این عامل موجب بهبود روند جذب کلسیم و شکل‌گیری پوسته تخم‌مرغ می‌شود. طی پژوهشی روی مرغان تخم‌گذار سفید مسن نژاد بوونز نشان داده شد که اضافه‌کردن اسیدهای آلی کوتاه زنجیره به جیره آزمایشی، مقاومت پوسته تخم‌مرغ‌های تولیدی را افزایش داده و سبب کم‌شدن تخم‌مرغ‌های شکسته و بد شکل شد. نتیجه‌گیری‌های مناسب کیفیت پوسته تخم‌مرغ موقع مصرف پروبیوتیک را می‌توان به فعالیت متابولیکی کلنی باکتری‌های مفید در روده که با افزایش سرعت جذب بعضی مواد معدنی به‌خصوص کلسیم و منیزیم همراه است، مرتبط دانست.

بر اساس نتایج این پژوهش، استفاده از برخی اسیدهای آلى (اسید پروپیونیک) و پروبیوتیک می‌تواند با تأثیر مثبت بر عملکرد تولید و برخی پارامترهای کیفی مانند، مقاومت پوسته، سبب افزایش کیفیت محصول تولیدی شود.

برای مطالعه بخش مواد و روش این مقاله فایل زیر را دانلود کنید:

دانلود PDF مقاله

منبع: https://jap.ut.ac.ir/article_81595.html