ورم پستان بالینی در گاو شیری (علائم و درمان)

بیماری ورم پستان را شاید بتوان مهم ترین و پرخطر ترین بیماری در گاو شیری دانست که در صنعت پرورش گاو شیری در سرتاسر دنیا از اهمیت اقتصادی بسیار بالایی برخوردار است، آسیب هایی که این بیماری از لحاظ کاهش تولید شیر و با حذف دام در گله وارد می کند امروزه در سراسر دنیا توجه دامپزشکان را به خود معطوف کرده است
امروزه با توجه به افزایش ظرفیت تولید شیر در گاوهای صنعتی اهمیت این بیماری نیز افزایش یافته است و جهت کنترل و پیشگیری این بیماری شناخت کامل جنبه های جدید آن ضروری به نظر می رسد.
در این مقاله سعی شده است که راهکارهای علمی و عملی در خصوص شناخت و درمان بهینه و کاربردی ورم پستان در گاو شیری ارائه کرد و با توجه به تأثیر و اهمیت غیر قابل انکار دوره خشکی در پیشگیری و درمان بیماری ابتدا به توضیحائی مختصر در خصوص این دوره پرداخته می شود.

دوره خشکی در گاو شیری (Dry Period in dairy cow)
دوران خشکی به دورانی اطلاق می گردد که جهت بازتوانی فیزیولوژیکی و آمادگی نام جهت زایمان و شروع مرحله جدید شیرواری ، گاو از چرخه شیرواری با توجه به تمهیدات خاص خارج شده و به اصطلاح خشک می شود و در بهاربندی جدا همراه با هم گروهای خود نگهداری می گردد.
امروزه در سرتاسر دنیا مطالعات و تحقیقات بسیار زیادی در خصوص دوره خشکی و تبیین اهمیت آن صورت گرفته است که همگی آنها بیانگر اهمیت این دوره است، مهم تر از این دوره دوره ای است بنام دوره انتقالی با (Transliteral Period) که سه هفته قبل از زایمان تا سه هفته بعد زایمان را از لحاظ زمانی شامل می شود.
این دوره از لحاظ تولید در مرحله آینده شیرواری – سلامت دام و سودمندی دام و احتمال ابتلا به بیماری های عفونی و متابولیکی پس از زایمان بسیار حائز اهمیت است و بروز بسیاری از بیماری های دام پس از زایمان معمولااز این مرحله کلید می خورد دام در این پریود زمانی با توجه به افزایش وزن جنین و افزایش نیازهای فیزیولوژیکی و کاهش مقدار ماده خشک دریافتی (DryMatterintak ) دچاریک بالانس منفی انرژی (NEB Negative Energy Balance) می گردد که سر منشأبیماری متابولیکی و متعاقبا بیماری های عفونی و تولید مثل در گاو می تواند باشد، شناسایی احتیاجات غذایی دام و مطالعه روند فعالیتهای فیزیولوژیکی در این مرحله و رعایت نکات دقیق تعذیه ای و توجه به راحتی گاو می تواند جهت جلوگیری از بروز بیماری های این دوره مفید واقع گردد.
در گله های موفق در ایران و سراسر دنیا توجه ویژه به این قسمت و مدیریت صحیح و علمی گاوهای خشک بسیار مورد توجه می باشد.

 

عوامل بیماری ورم پستان: (Agents )
عوامل مسبب بیماری به دسته عفونی باکتریها – ویروسها – قارچ ها و مخمرها و عوامل غیر عفونی مانند ضربه و صدمات فیزیکی عوامل شیمیایی و تقسیم می شود
مهم ترین و عمده ترین عامل بروز بیماری در گاو شیری باکتری ها هستند که در دو گروه ذیل قابل هستند:
عوامل مسرى :
-استاف ها ( آرئوس – ابی فرمیس)
-استرپ ها (آگالاکتیه – دیسگالا کتیه – یوبریس – بویس – ا ستافکوآگولازمنفی CNS کورینه – باکتریوم بویس – مایکوپلاسما
عوامل محیطی :
-کلی فرم ها (ای کولای-کلبسیلاپومونیه – سیتروباکتر آنتروباکتر – سودوموناس آئروژینا – باسیلوس – پاستورلا

ورم پستان با توجه به عامل مسبب آن به دو دسته ورم پستان واگیردار و محیطی تقسیم می شود که عمدتا استاف ها و سویه هایی از استرپتوکوک ماسبب عوامل واگیر و کلی فرم ها سبب بروز ورم پستان محیطی می شوند. (عمدتأوهمانطوری که از این دسته بندی برمی آید ورم پستان مسری در خلال روند شیر دوشی و از گاوی به گاو دیگر منتقل می شود ولی دوره پستان محیطی توسط عوامل عفونی مستقر در محیط زندگی گاو مثل بستر به پستان گاو منتقل می شود و در اینجا اهمیت رعایت بهداشت شیر دوشی و محیط در بروز یا عدم بروز بیماری به روشنی دیده می شود.

جوانب اقتصادی ورم پستان در صنعت گاو شیری :

این بیماری به دو شکل سبب بروز ضرر های اقتصادی می شود:
-هزینه های مستقیم: حذف شیر آلوده هزینه دامپزشک و دارو
-هزینه های غیر مستقیم جریمه ناشی از افزایش SCC در برخی کشورها۔ حذف کارتیه مبتلا – حذف دام

تأثیر ورم پستان بر ترکیبات شیر:
افزایش میزان سدیم شیر در بیماری ورم پستان سبب بروز حالت تلخی وشوری در شیر می شود و به همین دلیل در برخی مناطق ایران به این بیماری شور باد هم گفته می شود.

 

سیستم دفاعی پستان در گاو شیری:
جهت مطالعه بهتر، سیستم دفاعی در بافت پستان به دو دسته (عوامل دفاعی سرپستانک – عوامل دفاعی پستان) تقسیم می شود.

سیستم های دفاعی سرپستانک:
1. پوست: پوست سر پستانک در گاو به موجب دارا بودن یکسری سلولهای سنگفرشی است که سطح آنها توسط یکسری سلولهای مرده ای است که حاوی کراتین اند و لذا این موجب سبب عدم رشد باکتری و شرایط ضد باکتری می گردد. ۲ حضور یکسری اسیدهای چرب نیز در این ناحیه سبب بروز حالت باکترواستاتیکی می شود.

2- کانال سر پستانک : طول سر پستانک گاو معمولا بین5-۱۳ سانتی متر است که توسط سلولهای سنگفرشی پوشیده شده است که خاصیت باکترواستاتیکی دارند و در لایه داخلی کانال سر پستانک حلقه ای از سلولهای لنفویستی وجود دارد که برای تشخیص باکتری های مهاجم بروز عوامل دفاعی به کار می روند.
این ساختار به نام (گل فرستنبرگ);(rosete of Furstenanberg) نام دارد و گاهی در موارد درمان اشتباه با وارد کردن کانولا این ساختار آسیب می بینند
3- پلمپ کراتینی : در زمان خشکی گاو ترکیبی از واکس و کراتین در کانال سر پستانک سبب ایجاد یک پلمپ فیزیکی برای جلوگیری از ورود باکتری هایه بافت پستان می شود و امروزه کیفیت و کمیت این پلمپ را تاحد زیلای به ( Cowcomfort) یا راحتی گاو و تغذیه نسبت داده اند.
4- اسفنگتر سر پستانک : اسفنگتر سرپستانک نیز در گاو می تواند به عنوان یک مانع فیزیکی از ورود میکروبها به داخل بافت پستان جلوگیری نماید . اهمیت این موضوع در فواصل زمانی پس از خاتمه شیردوشی است که هر چه از زمان شیردوشی گذاشته شود احتمال ابتلا به ورم پستان کمتر خواهد بود چون اسفنگتر رفته رفته بسته شده و مانع ورود باکتری ها می شود به همین دلیل در اکثر گاوهای صنعتی پس از خاتمه شیر دوشی خوراک ریزی انجام می شود تا گاو سرآخور برود و تا بسته شدن کامل سر پستانک روی بستر نخوابد.

 

مکانیسم های دفاعی پستان:
این مکانیسم ها به دو دسته ذاتی (که به طور دائم در پستان وجود دارند) و اکتسابی (از خارج از بافت پستان برای پاسخ به تهاجم می آیند ) تقسیم بندی می شوند.
عوامل ایمنی ذاتی:
1.لاکتوفرین : اهن یکی از عناصر اساسی و مهمی است که در روند رشد و تکثیر ای کولای بسیار ضروری است در پستان گاو خشک لاکتوفرین سبب دفع آهن و لذا از بین رفتن باکتری هایی مثل ای کولای می گردد. (احتمال عفونت اشرشیاکولای در دوران خشکی ۴ برابر دوران شیرواری است که اهمیت لاکتوفرین در این دوره را بیشتر مشخص می کند.)
۲-کامپلمانت ها: گروهی از پروتئین ها هستند که باهم همکاری داشته و روی هم تأثیر آبشاری دارند ونتیجتأ سیب مرگ باکتری ها می شوند
3 لاکتوپراکسیداز: این آنزیم مهم در حضور تیوسیانات و آب اکسیژنه خاصیت کشندگی روی باکتری های گرم مثبت و منفی دارد میزان حضور این آنزیم در شیر گاو بسیار ارتباط نزدیکی با میزان تغذیه دارد تمام شیرها با غلظت های مختلف دارای درصدهای مختلف أنزیم لانوپراکسیداز هستند.
۴- آنتی بادی ها و ایمنوگلوبولین ها: این عوامل دفاعی نیز نقش بسیار مهمی در جلوگیری از روند بیماری دارند و در افزایش و قدرت فعالیتهای ایمنی بافت پستان نقش مهمی دارند وظیفه این پروتئین ها در نشان دار کردن باکتری ها و افزایش سرعت فاگوستیوز است.

عوامل ایمنی اکتسابی پستان
1- پاسخ التهابی در این روش افزایش جریان خون و متعاقب افزایش گلبولهای سفید و یا سرباز های دفاعی بدن را داریم و به همین دلیل است که کارتیه مبتلا در هنگام لمس گرم و دردناک است
2- پاسخ گلبولهای سفید به عوامل عفونت و شروع خروج آنها از معروف ناحیه و ورود آنها به موضع
3- هشدار کموتاکسین : گلبولهای سفید موجود در شیر باکتری ها و سموم آنها را در حال فاگوستیوز به دام انداخته و آنها را از بین می برند فاگوستیوز به نوبه خود منجر به آزادسازی واسطه های شیمیایی متعدد بنام کموتاکسین می شود این مواد معمولابه عنوان هشداردهنده جهت اعلام خطر عفونت و شروع پاسخ ایمنی عمل می کنند.

سلولهای سوماتیک :
سلولهای سوماتیک یا سلول های بدنی به سلولهای موجود در شیر گاو می گویند که شامل گلبولهای سفید خون و سلولهای پوششی بافت پوششی پستان هستند، تعداد این سلولها به عنوان یک شاخص مناسب و البته خام جهت مانیتورینگ ورم پستان در گله ها استفاده می شود افزایش تعداد سلولهای سوماتیک شیر، نتیجه تلاش بتن گاو در رفع عفونتهای پستانی است که سیب فراخوانی گلبولهای سفید به ناحیه برای مواجهه با بیماری است و معمولاتعداد آن در یک سی سی شیر بیان می شود، عدد استاندارد آن در منابع مختلف متفاوت است و معمولا بین 150 تا ۲۰۰ هزار عدد بیانگر حالت مناسبی است. امروزه برای بررسی تعداد این سلول ها، از روشهای آزمایشگاهی و اتوماتیک استفاده می شود
فاکتور های مناسب جهت نمونه گیری شیر برای SOC :
-قبل از نمونه برداری از تانک شیر ، حتما باید همزن دستگاه روشن باشد تا سبب توزیع یکنواخت سلولی در سراسر تانک شیر گردد
-بهتر است رعایت موارد آسپتیک در هنگام نمونه گیری فراموش نشود
-از یخ زدن نمونه قبل از ارسال به آزمایشگاه خودداری شود
-در فواصل زمانی خاص نمونه گیری تکرار و نتایج ثبت گردید

ریسک فاکتورهای مستعد کننده به بیماری :
استرس – تعذیه نامناسب – عدم رعایت بهداشت محیط – عدم رعایت راحتی گاو- مدیریت نامناسب بستر – ماشین شیردوشی و پروسه شیردوشی ورود دام جدید به گله از عوامل مهم مستعد کننده بیماری هستند که رعایت تمامی آنها در جهت جلوگیری از بروز بیماری ضروری است

طبقه بندی ورم پستان براساس شدت بیماری :
خفیف : در این مورد فقط تغییر جزئی در شکل ظاهری و ترکیب شیر داریم ، دام و پستان سالم است
متوسط:
A: ظاهر شیر غیر طبیعی است پستان ملتهب و دام علائم عمومی ندارد
B : ظاهر شیر و پستان غیر طبیعی است و دام ممکن است حداقل یک علامت بیماری عمومی مثل تب تاکی کاردی، تا کی پنه و… واداشته باشد

شدید : ظاهر شیر و پستان غیر طبیعی است و دام بیش از یک علامت بالینی دارد و وضعیت عمومی دام خوب نیست، گاهی در این موارد پستان دام نرم است که خطرناک است و احتمال بهبود پایین است.
معمولا باکتری های گرم منفی سبب ایجاد ورم پستان بالینی شدید می شوند که در صورت اقدام به موقع دام بهبود می یابد و باکتری های گرم مثبت سبب بروز دوره های تحت بالینی و مزمن می شوند

 

اصول درمان ورم پستان در گاو شیری:
درمان ورم پستان را می توان در دو سیکل زمانی در گاوها انجام داد:
1- درمان گاوهای شیری ( Lacting cow therapy) : در زمان شیرواری درمان می کنیم
۲ – درمان گاوهای خشک (Dry cow therapy ) : در زمان خشکی درمان می کنیم

 

درمان گاوهای شیری(Lacting cow therapy) :

معمولا تشخیص اولیه ورم پستان در سالن شیردوشی و توسط کارگر شیر دوشی مشخص می شود لذا وی باید از لحاظ اصول اولیه علائم بیماری اطلاعات داشته باشند و سپس باید بلافاصله دام جداشده وتحت ویزیت دامپزشک گله قرار گیرد.

درمان گاوهای خشک (Dry cow therapy):
پس از خاتمه دوره شیرواری در گاو شیری و پس از خشک کردن گاو به منظور رفع عفونت هایی که از دوران شیردوشی در پستان تجمع یافته اند و عدم انتقال آنها به دوران شیرواری بعدی و کاهش تعداد عفونتهای جدیدی که گاوها در زمان خشکی ممکن است به آن مبتلا شوند از روش تزریق پماد پستانی با رعایت ضوابط تزریق و با فواصل منظم انجام می شود. سپس او به بهاربند گاوهای خشک منتقل می شود.
در جهت درمان بهتر و مفیدتر بهتر است که قبل از شروع درمان، نمونه شیر به آزمایشگاه جهت انجام تست آنتی بیوگرام ارسال و یا نمونه شیر تحت شرایط فارمی جهت مشخص شدن نوع میکروب (+GrیاGr-)مورد آزمایش قرار گیرد اما امروزه اکثرا در فارم این کارها قابل انجام نبوده و به سبب تجربه و اطلاعات افراد متخصص در هر گله درمان بدون انجام آزمایش شروع می شود که در این روش اصول مبتنی بر علائم بالینی و شدت بیماری و میکروب غالب گله استوار است.

گروه های دارویی:
جهت درمان ورم پستان معمولا از چهار گروه دارویی استفاده می شود:
ضد التهلاب غیراستروئیدی – NSAIDs
آنتی بیوتیک ها – Antibiotics
مایع درمانی – Fluid .T
متفرقها – Others

در جهت تأثیر درمان در شرایط فرم بهتر است ابتدا به عالانم عمومی دام و شدت بیماری توجه کرد متأسفانه امروزه طبق اعلام مقالات و اساتید اکثر درمان ها توسط افراد غیرمتخصص پایه و اساس علمی نداشته و سبب بروز صدمات فیزیولوژیکی به نام ضررهای اقتصادی به دامدار و مقاومت و باقی مانده آنتی بیوتیکی در دام می شود لذا توصیه می گردد قبل از درمان حتما گاو توسط دامپزشک معاینه گردد
درمان ورم پستان خفیف معمولا بایک پماد پستانی ملایم و تخلیه متوالی شیر وضعیت نام بهبود می یابد و در این مرحله نیاز به درمان آنتی بیوتیکی عمومی و مایع درمانی نداریم درمان ورم پستان متوسط نوع استفاده از داروهای NSAIDs پماد پستانی و تحت نظر گرفتن دام نوع :B استفاده از داروهای NSAIDs بملابستانی با آنتی بیوتیک تراپی عمومی گاهی در این مرحله نیاز به مایع درمانی هم داریم.
درمان ورم پستان شدید درمان این نوع از ورم پستان جهت نجات گاو و پستان مبتلا بسیار ضروری است اقدام اورژانسی که در این موارد باید مورد بررسی قرار گیرد مایع درمانی است که مقدم بر درمان آنتی بیوتیکی در مرحله اول است گاهی در روز اول درمان فقط مایع درمانی انجام می شود تا توکسین باکتری در خون دام رقیق تر شده و سپس الباقی موارد درمانی انجام می شود اما در کل در این روش استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی آنتی بیوتیک تراپی عمومی مایع درمانی کورتون ها و استفاده از مشوق های ایمنی در گاو کاملا ضروری است. عمده ترین آنتی بیوتیک هایی که در درمان درجات مختلف ورم پستان در گاو استفاده می شوند عبارتنداز بتالاکتام ها- فلوروکینولون ها – ماکرولیدها و تتراسیکلین ها.

چند نکته کاربردی در درمان علمی :
معمولا حدود نیمی از ورم پستان های بالینی ناشی از کلی فرم هاست که این نکته نوع آنتی بیوتیک مورد نظر مورد استفاده را راحت تر می کنند در مورد ورم پستان شدید على رغم درمان علمی و یه موقع حدود 2۰ – ۱۰ درصد دام ها تلف می شوند.
باکتری های -Gr معمولا ظهور سریع و بالینی دارند و به نسبت باکتری های +Gr احتمال درمان خودبخودی آنها بالاتر است.
نحوه تزریق دارو و فواصل زمانی تزریق در کسب نتیجه درمانی مناسب بسیار حائز اهمیت است.
۲۴-ساعت اول پس از درمان از لحاظ پیش گویی بیماری بسیار مهم
بیشترین موارد ابتلا به ورم پستان معمولا از نوع متوسط است در موارد خفیف معمولادرمان خودبخودی داریم.
در موارد متوسط در صورت جداشدن باکتری Gr+ حتما آنتی بیوتیک عمومی داریم.
معمولا از پماد پستانی برای درمان باکتری های Gr- استفاده می شود.
استفاده از سرم های هیپرتونیک در مواردی که نیاز به مایع در مهمانی است با نظارت دامپزشک بسیار حائز اهمیت است.
ترکیبات تشویق کننده ایمنی نام مثل ویتامین E-se-c-AD3E و کلسیم در روند بهبودی بیماری می توانند مفید باشند.
هم خوانی پماد پستانی و آنتی بیوتیک عمومی از لحاظ فارماکولوژیکی در پیروزی درمان مهم است
در مواردی که نیاز به داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی داریم بهتر است از فنیل بوتازون به سبب نیمه عمر طولانی تر استفاده شود.

منابع :
Bovine reproduction (hopper 2015) large animal anternal medicine (smith2015) cattle medieine (scott 2011) Repruductive in domestic puminant (lucy 2010) curent therapy in large animal theriogenology (younquist 2007)