بررسی تأثیر عصاره و پودر گیاه ترخون بر عملکرد جوجه‌های گوشتی

چکیده

به منظور بررسی اثرات فرآورده‌های گیاه دارویی ترخون بر راندمان رشد، ویژگی‌های لاشه و پاسخ‌های ایمنی (سلولی و هومورال) در جوجه‌های گوشتی، تعداد ۱۹۸ قطعه جوجه یکروزه نژاد راس 308 در چهار تیمار شامل شش تکرار و هفت جوجه در مهر تکرار استفاده شدند. تیمارها شامل ۱) جیره پایه (شاهد)، ۲) جیره پایه + ۵۰۰ میکرولیتر عصاره هیدروالکلی ترخون در در هر لیتر آب آشامیدنی، 3- جیره پایه + یک درصد پودر ترخون به صورت سرک و 4) جیره پایه + یک درصد پودر ترخون به صورت سرک+ ۵۰۰ میکرولیتر عصاره هیدروالکلی ترخون در هر لیتر آب آشامیدنی بودند. در دوره‌های آغازین، رشد، پایانی و کل دوره، جوجه‌هایی که فقط یک درصد پودر ترخون در جیره مصرف کردند راندمان رشد بهتری نسبت به سایر تیمارها داشتند، به طوری که با افزایش خوراک مصرفی در این جوجه‌ها، افزایش وزن و ضریب تبدیل خوراک نیز بهبود یافت. هم چنین در این جوجه‌ها، وزن نسبی بورس فابرسیوس و لاشه، بیشتر از سایر جوجه‌ها بود. اختلاف معنی‌داری در پاسخ ایمنی سلولی (به واسطه ارزیابی تورم پرده پا در پاسخ به تزریق فیتو هماگلوتیتین) و پاسخ ایمنی هومورال (از طریق ارزیابی تولید پادتن بر ضدویروس نیوکاسل و هم چنین تولید پادتن بر ضد گلبول قرمز گوسفندی تزریقی) بین تیمارهای آزمایشی مشاهده نشد. بر اساس نتایج حاصل، استفاده از یک درصد پودر ترخون در جیره جوجه‌های گوشتی به منظور بهبود راندمان رشد و بازده لاشه توصیه می‌شود

 

مقدمه

صنعت پرورش مرغ گوشتی در ایران یکی از ارزان‌ترین صنایع برای تأمین منابع پروتئین حیوانی موردنیاز جوامع شهری و روستایی به حساب می‌آید در حال حاضر مصرف آنتی بیوتیک‌ها به عنوان یک افزودنی غذایی رایج، در بسیاری از کشورها ممنوع شده است. در پاسخ به افزایش نگرانی‌های جهانی، تلاش برای دست‌یابی به مواد محرک رشد فاقد اثرات منفی بر کیفیت و سلامت گوشت مرغ و همچنین فاقد تبعات زیست محیطی، به شدت افزایش یافته است. برای مثال پروبیوتیک‌ها، پری‌بیوتیک‌ها، آنزیم‌ها، اسیدی فایرها و گیاهان دارویی از این دسته هستند. واژه گیاهان دارویی به بخش‌های مورد استفاده گیاهان (دانه‌ها، میوه‌ها، ریشه‌ها، پوست و برگ‌ها) و ادویه جات معطر (آویشن، رزماری، گشنیز، دارچین، سیر، فلفل قرمز، خردل، فلفل سیاه و سایر ادویه‌جات) و هم چنین عصاره‌ها و اسانس‌های گیاهی گفته می‌شود. به نظر بسیاری از پژوهش‌گران، برای تولید گوشت و فرآورده‌های گوشتی طیور، بدون استفاده از آنتی بیوتیک‌ها و سایر مواد شیمیایی شیمیایی و هم چنین عرضه مرغ سبز و سالم برای مصرف‌کنندگان، باید مواد فیتوبیوتیک در وسعت زیاد جایگزین انواع مختلف افزودنی‌های شیمیایی در جیره شود در گزارش‌های متعددی، به کارگیری ترکیبات فیتوژنیک به عنوان آنتی بیوتیک و یا آنتی اکسیدان در بدن موجود زنده و خوراک پیشنهاد شده است.

تنوع زیاد در اسانس‌های گیاهی موجب شده است که چهار تر کیب خالص به عنوان جایگزین آنتی‌بیوتیک‌ها در طیور مطرح شوند. این چهار ترکیب عبارت است از سینامالدهید، تیمول، کارواکرول و بتا آیونون پژوهش‌گران در بررسی بازده لاشه مرغ‌های گوشتی تغذیه شده با جیره‌های حاوی مخلوطی از عصاره و روغن چند گیاه دارویی از جمله زردچوبه، دانه انگور و مرکبات در مقایسه با جیره حاوی مخلوطی از اسیدهای آلی گزارش نموده‌اند که راندمان لاشه به شکل معنی داری در هنگام استفاده از جیره‌های دارای مواد فیتوژنیک افزایش یافته است.

گیاه دارویی ترخون با نام علمی Artemisia .dracunculus L از خانواده Asteraceae است. این گیاه یکی از ادویه‌جات و سبزیجات رایج است که در سراسر ایران کشت می‌شود. در ترخون خواص دارویی متعددی مورد بررسی قرار گرفته است که از مهم‌ترین موارد آن می‌توان به توانایی این گیاه در تأثیر بر عملکرد مغز و عملکرد دستگاه گوارش و وجود طیف وسیعی از مواد دارای فعالیت ضد میکروبی در آن اشاره کرد. به دنبال مصرف این گیاه در موش، اثرات ضد التهابی، ضد افزایش قند خون و محافظت‌کننده از کبد گزارش شده است. از ترخون برای درمان سریع بی‌اشتهایی نیز استفاده شده است و به نظر می‌رسد عصاره مایع آن ترشح اسید معده را تحریک می‌کند. اما چون توانایی تحریک ترشح بی‌کربنات و مخاط و هم چنین قابلیت ضد میکروب هلیکوباکترپیلوری را دارد و از طرفی باعث افزایش انقباضات معده می‌شود، این اثر ترخون می تواند نتایج مثبتی را در بر داشته باشد. خواص متعدد گیاه ترخون به دلیل وجود موادی مثل روغن‌های ضروری (1/3 -15/0 ٪) کومارین‌ها (یک درصد)، فلاونوئیدها و اسیدهای فنل‌کربونیک در آن می‌باشد. البته این گیاه دارای دو ترکیب سمی به نام‌های استراگول و متیل ژنول است که نگرانی‌هایی در مورد مصرف آن ایجاد می‌کند، اما تاکنون گزارشی درباره مسمومیت با حساسیت در اثر مصرف این گیاه مشاهده نشده است استفاده از یک و 5۱/1 درصد پودر گیاه ترخون در جیره جوجه‌های گوشتی گرچه وزن نسبی طحال را افزایش داده است، اما نتوانسته است بر تولید پادتن بر ضد RBCو IgM و IgG اثر داشته باشد. گزارش شده است که جمعیت میکروبی اشریشیاکلی در محتویات ایلئوم پرنده‌های تغذیه شده با جیره‌های حاوی گیاه ترخون کمتر است مصرف  درصد پودر گیاه ترخون در جیره جوجه‌های گوشتی نتوانسته است عملکرد را بهبود دهد، اما عملکرد جوجه‌ها در اثر مصرف این مقدار پودر گیاه ترخون بهتر از سطوح بالاتر ( درصد) بوده است. استفاده از سطوح ،  و  درصد پودر ترخون تأثیری بر صفات لاشه به جز وزن نسبی سر و بال نداشته است. گزارشی در خصوص تأثیر استفاده هم زمان از عصاره و پودر گیاه ترخون در جیره ارائه نشده است. بنابراین هدف از این پژوهش، بررسی و مقایسه اثر عصاره آشامیدنی و پودر خوراکی گیاه ترخون (به صورت تنها با ترکیب با هم) بر عملکرد، ویژگی‌های لاشه و پاسخ ایمنی سلولی و هومورال در جوجه‌های گوشتی بود.

 

نتایج و بحث

نتایج مربوط به صفات عملکردی شامل میانگین خوراک مصرفی، افزایش وزن و ضریب تبدیل خوراک در تیمارهای آزمایشی در دوره‌های مختلف پرورش در جدول (۲) آورده شده است. در تمام دوره‌های مختلف پرورش، مصرف خوراک و افزایش وزن جوجه‌هایی که جیره حاوی یک درصد پودر ترخون به تنهایی دریافت کردند، از سایر تیمارها بیشتر بود ، اما ضریب تبدیل در این جوجه‌ها کمتر از سایر تیمارها بود. نتایج این پژوهش با مشاهدات پژوهش‌گرانی که بیان کردند استفاده از گیاهان دارویی دارای خواص آنتی‌بیوتیکی، باعث افزایش خوراک مصرفی و وزن بدن در طول دوره پرورش می‌شود، هم راستا بود. به نظر می‌رسد مواد مؤثره گیاهان این چنینی نظیر ترخون با اثر مستقیم بر دستگاه گوارش و افزایش جریان عبوری مواد خوراکی و هضم و جذب سریع‌تر مواد در دستگاه گوارش، سبب افزایش مصرف خوراک و در نتیجه بهبود در افزایش وزن در طول دوره‌های مختلف پرورش جوجه ها می شود. این استنباط با نتایج برخی پژوهش‌گران در یک راستا می‌باشد و با نتایج به دست آمده با مشاهدات برخی دیگر از پژوهش‌گران همخوانی ندارد. برخی نتایج نیز حاکی از افزایش وزن معنی‌دار در راندمان رشد هنگام استفاده از گیاهان دارای خواص آنتی‌بیوتیکی است. به نظر می‌رسد اثر گیاه ترخون در افزایش مصرف و شاید هضم و جذب مواد خوراکی، سبب بهبود ضریب تبدیل غذایی در جوجه‌هایی شده است که در تحقیق پیش رو یک درصد پودر ترخون را به تنهایی مصرف کرده‌اند. نتایج مشاهده‌های این پژوهش با گزارش‌های پژوهش‌گران دیگر یکسان بود نتایج پژوهش‌های قبلی نشان داده است که اجزای فنولی موجود در گیاهان می‌تواند با کاهش تعداد میکروب‌های پاتوژن روده، مانع از اتلاف مواد مغذی شده و بدین ترتیب، سبب بهبود عملکرد و افزایش پروتئین در بافت‌های بدن شوند. بنابراین می‌توان چنین استنباط کرد که احتمالا اجزای فنولیک موجود در پودر گیاه ترخون، از طریق بهبود در جذب مواد غذایی منجر به بهبود راندمان رشد در جوجه‌های گوشتی در پژوهش حاضر، شده است و البته احتمالا این اجزا در عصاره هیدروالکلی ترخون کارایی مشابه با موادی که در پودر گیاهی ترخون را ندارند و شاید این کارآمدی در طی فرایند عصاره‌گیری از دست رفته باشد. به نظر می‌رسد استفاده از قسمت‌های مختلف گیاه، موقعیت جغرافیایی و محل رویش گیاه، مرحله تکامل گیاه، شرایط رشد و زمان برداشت نیز می‌تواند موجب تغییر در مواد مؤثره، ترکیب شیمیایی و فعالیت بیولوژیکی عوامل گیاهی شود.

نتایج مربوط به صفات لاشه و اندام‌های داخلی در جدول (۳) آورده شده است. وزن نسبی لاشه در جوجه‌هایی که یک درصد پودر ترخون (به تنهایی) در جیره دریافت کردند بیش‌تر از سایر تیمارها بود. ولی وزن نسبی بورس فابرسیوس در این جوجه‌ها کمتر از سایر تیمارها بود. در سایر صفات اختلاف معنی‌داری بین تیمارها مشاهده نشد

نتایج حاصله از این پژوهش نشان داد که جوجه‌هایی که فقط یک درصد پودر گیاه ترخون در جیره دریافت کردند، بالاترین بازده لاشه  درصد) را در بین تیمارها داشتند. با توجه به این که درصد اجزای لاشه اختلاف معنی‌داری نداشتند، ولی بازده کل لاشه در اثر مصرف یک درصد پودر ترخون در جیره جوجه‌ها بهبود یافت، می‌توان این چنین استنباط کرد که افزودن یک درصد پودر ترخون به تنهایی در جیره جوجه‌های گوشتی باعث ایجاد یک رشد ایزومتری و متناسب اندام‌های داخلی نسبت به وزن کل بدن شده است که به عنوان یک نتیجه مثبت تلقی می شود. هر چند که افزودن تا درصد پودر ترخون در برخی پژوهش‌ها بر درصد وزنی سر و بال تأثیر داشته است، اما بر خلاف نتایج این پژوهش تأثیری بر بازده لاشه نداشته است. شاید علت این تفاوت‌ها را بتوان در درصدهای متفاوت پودر ترخون استفاده شده در جیره‌ها جستجو کرد. نتایج پژوهش حاضر با مشاهده‌های برخی پژوهشگران، مخالف و با نتایج برخی دیگر از پژوهش‌گران هم راستا بود.

هم چنین افزایش بازده لاشه با افزایش میزان خوراک مصرفی و بهبود ضریب تبدیل خوراک و افزایش وزن در کل دوره پرورش در جوجه‌های گوشی تغذیه شده با یک درصد پودر ترخون به تنهایی در جیره مرتبط می‌باشد که همه این عوامل نشان می‌دهند که افزودن پودر ترخون به تنهایی در جیره جوجه‌های گوشتی سبب بهبود هضم و جذب مواد مغذی و در نهایت افزایش بازده لاشه شده است. چنین اثری برای عصاره آشامیدنی ترخون مشاهده نشد. میزان عصاره دریافت شده توسط طیور در حالت آشامیدنی نسبت به حالت خوراکی معمولاً بسیار بیشتر است و در این پژوهش حدود 40 برابر برآورد می‌شود. پودر خوراکی ترخون علاوه بر عصاره حاوی ترکیبات دیگری مثل فیبرهای نامحلول و … می باشد که قادرند علاوه بر تأثیرگذاری بر فلور روده فعالیت‌های هضم و جذب را دچار دگرگونی بنمایند. گرچه عصاره آشامیدنی ترخون باعث افت عملکرد رشد و بازده لاشه نشد اما به نظر می‌رسد استفاده از این عصاره بنا به دلایل ناشناخته مانع از بروز اثرات مفید پودر ترخون افزوده شده به جیره جوجه‌ها در این پژوهش شد. احتمالا عواملی در گیاه ترخون وجود دارند که به هنگام عصاره‌گیری یا از بین می‌روند یا تغییر ماهیت می‌دهند و یا وارد عصاره هیدروالکلی ترخون نمی شوند. از طرفی چون میزان عصاره دریافت شده توسط طیور در شیوه آشامیدنی نسبت به پودر خوراکی بسیار بیش‌تر می‌شود احتمال دارد این میزان بالا نتوانسته است خوش خوراکی و مصرف خوراک را تحریک کند ضمن این که این میزان بسیار بالای 40 برابری عصاره دریافت شده در حالت آشامیدنی شاید به دلیل دارا بودن اثرات ضد میکروبی، توانسته است بر فلور روده اثرات منفی به جای گذاشته باشد و احتمالاً به همین دلایل است که کارایی عصاره آشامیدنی در بهبود راندمان رشد و لاشه افزایش نیافت و علاوه بر آن در هنگام استفاده هم زمان، ظهور اثرات مفید پودر خوراکی ترخون در جیره جوجه‌ها را نیز با چالش مواجهه کرد. نتایج حاصل از پژوهش حاضر نشان از عدم اختلاف معنی‌داری در رابطه با درصد اندام‌های داخلی بدن به جز بورس فابریسیوس داشت. در این مطالعه جوجه‌هایی که فقط یک درصد پودر گیاه ترخون را در جیره مصرف کردند نسبت به جوجه‌هایی که سایر جیره‌ها را دریافت کرده بودند بورس فابریسیوس بزرگتری (با اندازه درصد) را داشتند. این نتایج با مشاهده‌های برخی پژوهش‌گران یکسان و در یک راستا بود و با یافته‌های برخی پژوهش‌گران در تقابل بود بورس فابریسیوس محل تمایز سلول هاB  ایمنی در جوجه‌های گوشتی است و بزرگ شدن آن بیان گر تقویت سیستم ایمنی است. به عبارتی افزایش اندازه بورس، بیان‌گر بهبود سیستم ایمنی بدن و افزایش توانایی بدن در مقابله با عوامل عفونی و آلرژن‌ها در جوجه‌های گوشتی می‌باشد که این قابلیت در نهایت می‌تواند منجر به کاهش بیماری‌ها و تلفات، افزایش راندمان رشد و بهبود راندمان اقتصادی تولید در آن‌ها بشود.

نتایج مربوط به تولید پادتن بر ضد ویروس نیوکاسل، تولید پادتن بر ضد SRBC در روزهای مختلف پس از تزریق و حساسیت بازوفیل‌های پوستی از طریق مقایسه میزان تورم پرده پای راست در پاسخ به تزریق فیتوهماگلوتینین  (PHA) در جدول (4) آورده شده است. در هیچ کدام از صفات ایمنی مورد بررسی اختلاف معنی‌داری بین تیمارها مشاهده نشد.

بالا بودن تیتر پادتن خون بر ضد ویروس‌ها نشان دهنده توان بیش‌تر بدن در مقابله با بیماری‌ها می‌باشد در نتیجه برای پیش‌گیری از ابتلای طیور به بیماری‌های مختلف همواره باید سعی بر این داشت که به وسیله واکسیناسیون به موقع و یا استفاده از مواد آنتی باکتریال ایمنی را در سطح بالایی نگه داشت. نتایج حاصل از این مطالعه اختلاف معنی‌داری را بین تیمارها در ارتباط با تیتر پادتن خون بر ضد ویروس نیوکاسل در روزهای 14، ۲۸ و 42 نشان نداد. پژوهش‌ها نشان داده است که گیاهان حاوی مواد دارای خواص آنتی‌بیوتیکی روی میزان پادتن بر ضد ویروس نیوکاسل در 24 روزگی تأثیر معنی داری ندارد.

در مقابل پژوهش حاضر، گزارش شده که تغذیه پرندگان با عصاره‌های گیاهی با اینکه سبب افزایش پادتن‌های خون می‌شوند اما تأثیر معنی‌داری بر سیستم ایمنی و بهبود عملکرد آن در ماکیان گوشتی ندارند. هم چنین در پژوهشی دیگر بیان شده است که استفاده از ترکیبات گیاهی دارای خواص آنتی بیوتیکی نظیر آویشن در جیره به میزان ۲ گرم ماده خشک در هر کیلوگرم از جیره تأثیر معنی‌داری بر تیتر پادتن خون بر ضد نیوکاسل نداشت ، که با پژوهش حاضر هم راستا بود. در پژوهش حاضر ایمنی هومورال در جوجه‌های گوشتی تحت تأثیر مصرف یک درصد پودر ترخون در جیره و یا عصاره ترخون در آب آشامیدنی به تنهایی یا به‌صورت استفاده همزمان با هم قرار نگرفت، چرا که هیچ اختلاف معنی‌داری در میزان تولید آنتی‌بادی بر ضد گلبول قرمز گوسفندی در اثر اعمال تیمارهای آزمایشی مشاهده نشد. بنابراین می توان گفت پودر خوراکی و عصاره آشامیدنی ترخون گرچه اثرات منفی بر پاسخ ایمنی سلولی ایجاد شده بر ضد گلبول قرمز گوسفندی نداشت، اما در تقویت این پاسخ ایمنی نیز کار آمد ظاهر نشد. نتایج پژوهشی که روی گیاه آویشن انجام شده است نیز مشابه این پژوهش می‌باشد هم راستا با پژوهش پیش‌رو در پژوهشی که روى جوجه‌های گوشتی انجام شده است چنین بیان شده است که استفاده از عصاره‌های گیاهانی که دارای خواص آنتی‌بیوتیکی هستند تأثیر مثبت و معنی داری در میزان تیتر آنتی‌بادی خون بر ضد گلبول قرمز گوسفندی مشاهده نشده است. طبق برخی گزارش‌ها، مقدار و زمان مصرف پودرها و عصاره‌های گیاهی دارای خواص آنتی‌بیوتیکی در تأثیر آنها تیتر آنتی‌بادی خون بر ضد گلبول قرمز گوسفندی بسیار اهمیت دارد. در سنجش اولیه و ثانویه میزان حساسیت بازوفیلی پوست، میزان تورم پرده پا در اثر تزریق فیتوهماگلوتنین، تحت تأثیر هیچ یک از تیمارها قرار نگرفت. بنابراین می‌توان چنین عنوان داشت که در پژوهش حاضر با افزودن عصاره آشامیدنی و پودر خوراکی گیاه دارویی ترخون (به صورت تنها با استفاده همزمان) هر چند که سیستم ایمنی سلولی را تضعیف نکرد، اما تقویت هم نشد. یافته‌های این پژوهش با گزارش‌های دیگر پژوهش گران هم راستا بود.

در کل افزودن یک درصد از پودر گیاه ترخون به تنهایی در جیره جوجه‌های گوشتی توانست منجر به بهبود راندمان رشد و بازده لاشه و افزایش اندازه بورس فابریسیوس شود. اما افزودن عصاره ترخون به آب این جوجه‌ها، مانع از بروز اثرات مثبت فوق الذکر شد. انتظار نمی‌رود که در اثر مصرف عصاره آشامیدنی با یک درصد پودر خوراکی گیاه ترخون (به تنهایی یا همراه با هم) بهبودی در سیستم ایمنی سلولی و هومورال ایجاد شود. در مجموع به منظور بهبود راندمان رشد و بازده لاشه، استفاده از یک درصد پودر ترخون در جیره جوجه‌های گوشتی توصیه می‌شود.

 

برای مطالعه بخش مواد و روش این مقاله فایل زیر را دانلود کنید:

دانلود PDF مقاله

 

منبع: https://jap.ut.ac.ir/article_81874.html