تاثیر استرس گرمائی در گاوهای شیری و راههای مقابله

در بین تمام حیوانات مزرعه ایی گاو شیری حساس ترین حیوان به استرس گرمائی می باشد زیرا گاوهای اصیل شیری برای حداکثر تولید شیر و حداکثر مصرف خوراک اصلاح شده اند که این امر سبب ایجاد حرارت زیادی در شکمبه و نیز در حین فرآیند تولید شیر در آنها می شود . اگر درجه حرارت محیط از حد معینی بالاتر رود ، دیگر حیوان قادر نخواهد بود براحتی گرمای درونی خود را دفع نماید و سبب ایجاد تغییراتی در بدن گاو می شود. به خصوص هر چه محیط مرطوب تر باشد ، این شرایط سخت تر است . گاوهای پیرتر ، سنگین تر و پرتولید تر حساس تر از بقیه گاوها هستند . نتیجه مستقیم استرس گرمایی کاهش مصرف خوراک و کاهش تولید شیر می باشد . هر دوی این عوامل سبب کاهش تولید گرمای متابولیک در حیوان شده و از این راه تا حدودی با استرس گرمائی مقابله می کند . از سوی دیگر استرس گرمائی اثرات مخربی روی رشد و بلوغ فولیکول های تخمدانی داشته و رشد و سلامت جنین را نیز به خطر می اندازد . در مجموع میتوان گفت که از جنبه اقتصادی استرس گرمائی ضررهای هنگفتی به دامدار تحمیل می کند . مقابله با استرس گرمائی نیاز به تجهیزات و اعمال مدیریت های متنوعی دارد تا بتوان تا حدی از اثرات مضر آن در گله جلوگیری نمود . یک دامدار موفق کسی است که بتواند با تلفیقی از روشهای مختلف اثرات منفی استرس گرمائی را به حداقل برساند .
فیزیولوژی تنظیم دمای بدن :
مانند بقیه حیوانات پستاندار ، گاوها نیز حیوانات خونگرمی هستند یعنی دمای بدنشان در دامنه ثابت و قابل قبولی باقی می ماند ( 4/38 تا 39 درجه سانتی گراد ) . اگر تولید حرارت داخلی بدن ( گرمای متابولیک ) و یا دمای محیط اطراف بالا رود ، مکانیسم هایی وجود دارد که حیوان این گرمای اضافی را از خود دفع نماید . در سطح بدن و نیز در هیپوتالاموس گیرنده های حساس به دما وجود دارد ، بدین ترتیب که اگر دمای محیط و یا گرمای داخلی بدن افزایش یابد این گیرنده ها تحریک شده و باعث فعالیت سیستم اعصاب مرکزی ( CNS ) می گردد . سیستم اعصاب مرکزی از طریق ارتباط با دستگاه گردش خون ، دستگاه تنفس ، دستگاه گوارش ، دستگاه ادراری و دستگاه غدد درون ریز عملیات کنترل دما را هدایت می کند .

برای اینکه دمای بدن حیوان ثابت بماند باید میزان تولید حرارت در بدن و دفع آن برابر باشد . حرارت و رطوبت محیط نیز در این معادله نقش بسزایی دارند . بنابراین میتوان نوشت :
میزان دفع حرارت = میزان حرارت متابولیک + حرارت محیط استرس گرمائی موقعی ایجاد می شود که مجموع حرارت متابولیک بدن و حرارت محیط بیشتر از میزان دفع آن باشد . روش ها و فرمول های مختلفی برای بیان شدت استرس گرمائی ارائه شده است که یکی از دقیق ترین و متداول ترین آنها شاخص دما – رطوبت ( THI ) می باشد.
بر اساس تجارب فراوان اگر THI بیشتر از 72 باشد حیوان دچار استرس گرمائی می شود . برای سهولت کار جهت تعیین استرس گرمائی و میزان THI از جداول مخصوص استفاده می کنند که بر اساس دمای محیط و رطوبت نسبی محاسبه شده است .

DEG	RELATIVE HUMIDITY
F	0	5	10	15	20	25	30	35	40	45	50	55	60	65	70	75	80	85	90	95	100
75														72	72	73	73	74	74	75	75
80							72	72	73	73	74	74	75	76	76	77	78	78	79	79	80
85			72	72	73	74	75	75	76	77	78	78	79	80	81	81	82	83	84	84	85
90	72	73	74	75	76	77	78	79	79	80	81	82	83	84	85	86	86	87	88	89	90
95	75	76	77	78	79	80	81	82	83	84	85	86	87	88	89	90	91	92	93	94	95
100	77	78	79	80	82	83	84	85	86	87	88	90	91	92	93	94	95	97	98	99
105	79	80	82	83	84	86	87	88	89	91	92	93	95	96	97
110	81	83	84	86	87	89	90	91	93	94	96	97					Mild Stress
115	84	85	87	88	90	91	93	95	96	97							Medium Stress
120	88	88	89	91	93	94	96	98									Severe Stress

 

بر اساس جدول فوق اگر عدد حاصله از تلاقی ستون های افقی ( رطوبت نسبی هوا ) و عمودی ( درجه حرارت محیط بر حسب درجه فارنهایت ) (یعنی همان عدد THI) برنگ سبز مشخص شد ، حیوان دچار استرس گرمائی در حد خفیف می باشد ( Mild Stress ) . اگر برنگ آبی مشخص شد ، حیوان دچار استرس گرمائی در حد متوسط (Medium Stress) شده و اگر برنگ قرمز درآمد ، حیوان در معرض استرس حرارتی شدیدی ( Severe Stress ) قرار دارد .
علائم استرس گرمایی در گله عبارتست از : بدنبال سایه گشتن گاوها که در اینحالت مکانشان را جهت خوردن غذا یا نوشیدن آب ترک نمی کنند – افزایش مصرف آب – دامها بیشتر می ایستند تا اینکه بخواهند دراز بکشند – کاهش مصرف خوراک – افزایش حرکات تنفسی – افزایش دمای بدن و افزایش تولید بزاق . بدنبال استرس گرمائی میزان تنفس و تعریق حیوان افزایش می یابد .بدین ترتیب مقدار زیادی آب تبخیر و از این راه گرمای محیط بدن را دفع و باعث خنک شدن بدن گاو می گردد . از سوی دیگر هر چه شدت استرس گرمائی افزایش یابد تعداد حرکات تنفسی نیز زیاد می شود و نهایتا به له له زدن می انجامد . تنفس سریع و سطحی سبب افزایش حجم مرده هوای ریه ها شده که اگر ادامه یابد به آلکالوز تنفسی  می انجامد ، این امر سبب کاهش بی کربنات خون شده و بر روی غلظت بی کربنات بزاق اثر منفی می گذارد . با کاهش    بی کربنات بزاق PH محیط شکمبه اسیدی می شود و ممکن است دام دچار اسیدوز شکمبه ای شود . از طرف دیگر حیوان برای مقابله با گرما و دفع آن گردش خون را طوری تنظیم می کند که خون بیشتری از طرف مرکز بدن به سطح پوست جریان می یابد ، این عمل سبب کاهش جریان خون در اطراف دستگاه گوارش شده و هضم و جذب مواد را مختل می نماید .
تغییرات هورمونی :
کاتکول آمین ها در شرایط استرس گرمائی افزایش می یابند که به دلیل خاصیت تحریک آدرنرژیک غدد سبب افزایش ترشح عرق می شود . اثر منفی دیگر افزایش کاتکول آمین ها کاهش فعالیت انقباضی شکمبه می باشد . همزمان غلظت ADH نیز افزایش می یابد که سبب کاهش حجم ادرار و افزایش ابقای آب در بدن می گردد . ترشح هورمون آلدوسترون از غده آدرنال افزایش یافته که سبب جذب فعال یون سدیم از لوله های ادراری در کلیه می شود . جهت پایین نگه داشتن متابولیسم بدن ترشح هورمون های T3 و T4 کاهش می یابد . مانند هر نوع استرسی ، استرس گرمائی سبب آزاد شدن ACTH از غده هیپوفیز قدامی شده که نهایتا منجر به آزاد شدن هورمون گلوکوکورتیکوئید از قسمت کورتکس غده آدرنال می شود . گلوکوکورتیکوئید مهار کننده هورمون LH می باشد و همچنین باعث سرکوب سیستم ایمنی بدن می شود . مجموع تغییرات هورمونی فوق در جهت خنثی کردن استرس گرمائی بدن بوده ولی اثرات مخرب و منفی بر تولید و سلامت دام بجای می گذارد .   اثرات استرس گرمائی
1- تغذیه ایی : آب – مهمترین ماده مغذی در زمان استرس گرمائی می باشد که مصرف آن حدود 33 درصد در شرایط استرس افزایش می یابد خوراک – مصرف خوراک حتی تا 25 درصد می تواند کاهش یابد . این نکته بایستی همواره مد نظر باشد که نیاز به انرژی در گاو برای تولید شیر تغییر ناپذیرست و در حقیقت نیاز به انرژی برای خنک کردن دام (انرژی نگهداری)  افزایش یافته    ( تا 33 درصد ) و از این راه راندمان مصرف انرژی در گاو مختل خواهد شد . بنابراین کاهش مصرف خوراک و افزایش نیاز نگهداری تواما سبب بالانس منفی انرژی شده و شدیدا تولید شیر و تولیدمثل حیوان را تحت تاثیر قرار می دهد .در آب و هوای گرم نسبت مصرف علوفه به کونسانتره کاهش می یابد ( مصرف کونسانتره بیشتر می شود ) ، که این مسئله سبب   می شود جیره های با قابلیت هضم زیاد در مقادیر زیادی مصرف شوند . در اینحالت گله ایی که قبلا حداکثر کونسانتره را مصرف داشته در این حالت درگیر اسیدوز شده و از خوراک می افتد .
2- اثر بر تولید شیر و ترکیبات آن : در یک گاو 450 کیلوگرمی ، تولید هر 0.45 کیلوگرم شیر حدود 10 کیلوکالری حرارت متابولیک در ساعت تولید می کند . بنابراین در گاوهای پرتولید اثر استرس گرمائی بدلیل تولید بیشتر حرارت متابولیک شدیدتر است . تولید شیر در گاو برحسب شدت استرس می تواند از 7 تا 35 درصد کاهش یابد .تحقیقات نشان داده به ازاء هر 0.45 کیلوگرم کاهش در ماده خشک دریافتی ، 0.9 کیلوگرم شیر کاهش می یابد . در تحقیق دیگری اثبات شد که به ازاء هر 0.5 درجه سانتیگراد افزایش دمای بدن بالاتر از 38.6 درجه سانتیگراد ، تولید شیر در روز 1.8 کیلوگرم کاهش می یابد . بنابراین افزایش درجه حرارت محیط بر روی میزان ماده خشک دریافتی ، شیر تولیدی و میزان مصرف آب تاثیر خواهد گذاشت (جدول شماره 2 ).

درجه حرارت محیط(درجه سانتیگراد)	ماده خشک دریافتی(کیلوگرم)	میزان شیر تولیدی(کیلوگرم)	میزان مصرف آب(لیتر)
20	18.2	27	68.1
25	17.7	25	73.8
30	16.9	23	79.1
35	16.7	18	120
40	10.2	12	106

جدول شماره 2 : تغییرات نسبی در تولید شیر ، ماده خشک دریافتی و مصرف آب بدنبال افزایش درجه حرارت محیط
همچنین چربی شیر بدلیل کاهش مصرف الیاف سقوط کرده که این مسئله باعث کاهش قیمت فروش شیر می شود . 3- اثر بر تولید مثل :
بطور خلاصه مهمترین اثر استرس گرمائی تاخیر در آبستنی و افزایش مرگ و میر اولیه جنینی است . بدلیل تغییرات شدید هورمونی در گاو ، رشد و تکامل فولیکول های روی تخمدان مختل می شود . همچنین جسم زرد تولید شده نیز رشد مناسبی نداشته و نمی تواند از دوام آبستنی حمایت خوبی داشته باشد . از طرف دیگر بدلیل تغییرات درونی در محیط رحم و لوله های تخمدان و اختلال در تبادل مواد مغذی بین مادر و جنین ، رشد و تکامل جنین نیز آسیب می بیند . تغییر در محیط رحم روی  زنده مانی و تحرک اسپرماتوزئیدها و لقاح اثر منفی می گذارد . مدیریت استرس گرمائی بطور کلی سیاست های راهبردی جهت کاهش اثرات استرس گرمائی در سه موضوع خلاصه می شود :
1- تغییر و اصلاح فیزیکی محیط
2- مدیریت تغذیه ایی
3- اصلاح گاوها از نظر ژنتیکی جهت افزایش مقاومت به گرما
موارد 1 و 2 در حوزه کاری دامداران بوده و موضوع سوم توسط متخصصین اصلاح نژاد باید اعمال شود . تغییر و اصلاح فیزیکی محیط :
بطور اجمالی توجه به 4 عامل می تواند در اصلاح فیزیکی محیط مؤثر باشد : الف– درجه حرارت محیط ، ب– رطوبت نسبی ، ج– حرکت و جریان هوا ، د– تابش خورشید . بسته به شرایط دامداری یک یا چند مورد از این موارد جهت مقابله با استرس گرمائی باید اصلاح شود . در این ارتباط باید موارد ذیل مد نظر قرار گیرد :
تأمین سایه به اندازه کافی –  مهمترین و ارزانترین راه که محیط زندگی گاو را اصلاح کنید ، تأمین سایه است . هر چند سایه طبیعی ( سایه درختان ) بهترین روش برای تسکین استرس گرمایی محسوب میشود اما هنگامیکه سایه طبیعی در دسترس نباشد ، سایه های مصنوعی سایه مورد نیاز برای جلوگیری از اثرات تشعشعات خورشیدی را تأمین می نمایند .  بسته به شرایط محیطی و نوع سیستم نگهداری حداقل سایه مورد نیاز حدود 4 تا 5.5 متر مربع به ازای هر رأس گاو شیری می باشد . اگر از سقف های فلزی جهت تأمین سایه استفاده شود بهترست سطح بالایی آن رنگ روشن  ( سفید ) زده شود . جالب است بدانیم گاوهای خشکی که دوره خشکی را درسایه سپری کردند ، گوساله های بزرگتری بدنیا آوردند .    خنک کردن گاوها – روشهای مختلفی برای خنک کردن گاوها ابداع شده است که بسته به شرایط محیطی و امکانات متفاوت است . برای مثال در شرایط گرم و مرطوب تأمین اندازه کافی سایه به همراه تهویه مناسب می تواند سبب خنک شدن گاوها شود . اگر دمای محیط زیاد باشد ( بیش از 35 درجه سانتیگراد ) در مناطق گرم و مرطوب تهویه بتنهایی نمی تواند زیاد مؤثر باشد در این شرایط استفاده از سیستم اسپری بارانی بهمراه تهویه زیاد می تواند مؤثرتر باشد . در شرایط گرم و خشک ( مانند اکثر مناطق ایران ) اسپری بارانی بهمراه تهویه ایجاد جریان هوا سبب خنک شدن گاو  می گردد . نکته قابل توجه در این زمینه انتخاب نوع نازل و فن می باشد ، زیرا اگر میزان آب خروجی از نازل زیاد باشد سبب خیس شدن بستر گاوها می شود و یا اگر جریان کافی هوا وجود نداشته باشد بدلیل دم کردن محیط ، استرس گرمائی ممکن است تشدید شود . این روش خنک کردن ممکن است در سالن انتظار شیردوشی ، راهروهای خروچی از سالن شیردوشی و یا بالای آخور استفاده شود . یکی از مهمترین قسمت هایی که باید با آن توجه کافی داشت سالن انتظار شیر دوشی است زیرا معمولا ازدحام گاوها سبب تشدید استرس می شود . بهترین سیستم خنک کردن در این وضعیت استفاده از اسپری بارانی بهمراه استفاده از فن های قوی می باشد . آب به صورت دوره های 0.5 تا 1.5 دقیقه ایی بر روی گاوها اسپری می شود و سپس فن ها با ایجاد جریان هوا سبب خنک شدن گاوها می شوند. دوشها به فاصله 2.5 متری از هم و در ارتفاع 2.5 متری نصب می شوند . دوش ها معمولا آب را در یک زاویه 180 درجه ایی  می پاشند. فن های بزرگ با قطری در حدود 90 الی 120 سانتیمتری با زاویه 30 درجه نسبت به خط عمود و با فاصله 2.5 متری از هم در بالای سر دوش ها نصب می شوند ( به ازاء هر 35 الی 45 رأس گاو یک فن در نظر گرفته می شود )

نکته اساسی در این روش اولا وجود مقدار کافی آب در دسترس می باشد . ثانیا آب نباید بیش از حد اسپری شود ، زیزا سبب شسته شدن بدن گاو و چکه کردن آب آلوده از سر پستان ها خواهد شد ، که این مسئله باعث افزایش موارد ورم پستان و افزایش بار میکروبی شیر می شود . ثالثا اگر مقدار آب کم باشد و یا جریان هوا کافی نباشد سبب تشدید استرس می شود .  یکی دیگر از بخش هایی که در کاهش استرس گرمائی و تشویق گاوها به مصرف خوراک میتواند مؤثر باشد اسپری بالای آخور میباشد . در این روش علاوه بر رعایت نکات روش قبل باید مواظب بود که آب وارد آخور نشود زیرا سبب عدم رغبت گاو در مصرف خوراک خواهد شد . یکی از راههای بسیار مؤثر و جدید در خنک کردن گاوها بخصوص در قسمت سایه استفاده از اسپری مه بهمراه جریان هوا است . تجربیات محققین مختلف نشان داده است که این روش می تواند در صورتیکه دقیق و علمی طراحی شده باشد ، دمای محیط را بین 8 تا 14 درجه سانتیگراد کاهش دهد . اساس این روش ایجاد مه بسیار ریز ( در حد زیر 50 میکرون ) و تبخیر سریع آن می باشد بطوریکه هیچ ذره ایی از آب به بدن دام نمی رسد بلکه با تبخیر آن گرمای محیط جذب آب شده و آن را به بخار تبدیل می کند . این تبدیل سبب خنک شدن محیط می گردد . نکته جالب در این روش عدم خیس شدن بستر ، مصرف بسیار کم آب و خنک شدن مؤثر هوا می باشد . هر چند بکارگیری سیستم های خنک کننده ( هر کدام از انواع ذکر شده در بالا ) در گاوداریها گاها یک سرمایه گذاری اولیه قابل توجه و هزینه عملیاتی برای دامدار دربر دارد ، اما کلیه این هزینه ها بواسطه افزایش تولید شیر، بهبود تولید مثلی در گله و کاهش موارد حذف گاوها جبران خواهد شد .

مدیریت تغذیه ایی
بدنبال استرس حرارتی مصرف غذا کم و احتیاجات نگهداری زیاد میشود ، گاوها مواد مغذی کمتری از راه غذا دریافت می نمایند . حال اگر گاو در مرحله نخست شیردهی ( موازنه منفی انرژی )  نیز قرار داشته باشد با کمبود تغذیه ایی شدیدتری مواجهه خواهد شد . در زیر به چند نکته تغذیه ایی در زمان رویارویی با استرس گرمائی اشاره شده است . 1- آب : آب تمیز وخنک دائما در اختیار گاوها قرار داشته باشد . دمای مناسب آب  شرب گاوها 21 الی 30 درجه سانتی گراد است . هر گونه کمبود آب آشامیدنی اثرات استرس گرمائی راتشدید می کند . میزان سدیم آب (شوری)  باید در حد قابل قبول باشد . آبشخورها بایستی در سایه قرار داشته باشند . درست بعد از شیردهی گاوها ، بایستی امکان دستیابی به آب برای دامها فراهم باشد ( دریافت حجم بسیار زیادی آب قبل از شیردهی گاو ممکن است نقطه انجماد شیر را بالا ببرد ) .
2-علوفه سبز با کیفیت خوب در اختیار گاوها قرار دهید . همانطور که می دانیم مصرف علوفه برای سنتز چربی شیر ، تأمین فیبر لازم برای حرکات شکمبه ایی و جلوگیری از اسیدوز لازم است . از آنجا که علوفه یکی از منابع تولید حرارت متابولیک می باشد ( علوفه های پرساقه و با کیفیت پایین حرارت تخمیری بیشتر و علوفه های با کیفیت بسیار بالا بدلیل هضم سریعتر آنها حرارت متابولیکی کمتری تولید مینمایند )  لذا باید مصرف آن را محدود به علوفه با کیفیت خوب نمود  در اینحالت نبایستی ADF زیر 19-18 درصد و NDF زیر 28-25 درصد بیاید . مصرف بیش از حد مواد خشبی سبب ایجاد حرارت تخمیری زیاد در شکمبه می شود .
3-از منابع چربی در جیره استفاده شود . چربی بدلیل غلظت بالای انرژی سطح انرژی جیره را افزایش و تولید گرما را کاهش می دهد . بهمین دلیل مصرف آن در شرایط استرس گرمائی توصیه می شود . افزودن 2 تا 3 درصد چربی میتواند جایگزین خوبی برای غلات در جیره باشد . بشرط آنکه کل چربی جیره از 7 درصد ماده خشک بیشتر نشود. از آنجاییکه اسیدهای چرب جذب روده ایی کلسیم و منیزیم را کاهش می دهند ، هنگامیکه از چربی ها در جیره استفاده شود نیاز به ایندو ماده معدنی افزایش می یابد ( 0.9 % کلسیم و 0.35 % منیزیم ) .
4-از تغذیه بیش از حد پروتئین جلوگیری نمایید زیرا دام برای دفع نیتروژن اضافه انرژی مصرف می نماید . جیره هایی که میزان پروتئین قابل تجزیه در شکمبه ( RDP ) آنها بیش از 65% است را بایستی محدود نمود زیرا تولید نیتروژن اضافه بایستی توسط کلیه ها دفع شود . بهتر است مصرف پروتئین در گاوها بر اساس پروتئین قابل تجزیه در شکمبه و پروتئین غیر قابل تجزیه در شکمبه ( RUP ) تنظیم شوند .
5-غلظت مواد مغذی را درجیره افزایش دهید . بدلیل کاهش مصرف خوراک اگر غلظت مواد مغذی ثابت باشد مقدار کمتری مواد مغذی به بدن حیوان می رسد . بنابراین لازم است که جیره غلیظ تر تهیه شود .
6-مواد معدنی نیاز به تنظیم دارند . برعکس انسانها که در هنگام عرق کردن سدیم زیادی از دست می دهند ، عرق گاو حاوی مقادیر زیادی پتاسیم است . بدلیل تعریق و دفع ادرار احتیاج به بعضی از مواد معدنی افزایش می یابد . مقادیر مواد معدنی که در هنگام استرس گرمایی توصیه می شوند بدین صورت می باشند : پتاسیم بیش از 1.4 درصد ، سدیم 0.45 – 0.35 درصد ، منیزیم 0.4 – 0.35 درصد و کلر بیش از 0.4 درصد ماده خشک . لازم بذکرست که تنظیم مواد معدنی می بایست چند هفته قبل از شروع افزایش دما انجام شود تا در هنگامیکه بدن به آنها نیاز پیدا کرد در بدن موجود باشند .   7-تعادل آنیون وکاتیون جیره ( DCAB ) باید افزایش یابد .
8-افزودن مواد بافری مثل جوش شیرین ، اکسید منیزیم ، بیکربنات پتاسیم جهت حفظ تعادل کاتیونی و نیز چربی شیر ضروری است .
9-استفاده از نیاسین ( مصرف انرژی را بهبود می بخشد ) ، مخمرها (به هضم فیبر کمک می کنند ) و کشت های قارچی نظیر آسپرژیلوس اوریزا در شرایط استرس گرمایی پیشنهاد می شوند .
10-استفاده از مواد افزودنی که سبب افزایش اشتها و مصرف خوراک در گاوهای شیری می شود در زمان استرس گرمائی توصیه می شود .
11-بمنظور تحریک اشتهای دام همواره غذاهای درون آخور را تازه نگه دارید و از جیره های غذایی کاملا مخلوط یا TMR استفاده کنید .اضافه کردن مقداری کمی آب به خوراک بمنظور مرطوب کردن آنها میتواند کمک کننده باشد .
12-در آب و هوای گرم و مرطوب می بایست تعداد دفعات غذادهی را افزایش یابد ولی در هر وعده غذای کمتری داده شود ( یعنی همان حجم غذای روزانه در وعده های بیشتری توزیع شود ) . این کار باعث میشود از افزایش حرارت خوراک و خوراک فاسد شده در آخور جلوگیری شود . همچنین مگس های اطراف خوراک نیز کاهش می یابند و در نهایت جمعیت مگس ها کاهش می یابد . با افزایش تعداد وعده های غذایی ، کارگر زمان بیشتری را صرف سرکشی و مراقبت از گاوها خواهد نمود .
13-از آنجاکه در هوای گرم خوراکهای مرطوب زودتر فاسد می شوند ، خوراکها را بایستی هموراه تازه نگه داشت . تغذیه در اوایل صبح و در اواخر شب که هوا خنک تر است توصیه می شود . میتوان گفت اگر 70 – 60 درصد جیره غذایی روزانه ( 3/1 غذای دریافتی در روز ) از ساعت 8 بعدازظهر الی 8 صبح داده شود ، بطور موفقیت آمیزی تولید شیر در هوای گرم افزایش می یابد .